آغاز به کار طرح حذف زوائد از جداره خیابان ناصر خسرو در حالی اعلام شد که این طرح در قالب یک طرح کلان از سوی شهرداری منطقه ۱۲ در حال اجراست و بعید نیست در آینده با اعتراض‌هایی از سوی اهالی این خیابان و برخی از کارشناسان مواجه شود.
به گزارش سرویس معماری هفت گاه، بیست و یکم خرداد سال ۹۱، سازمان زیباسازی از پروفسور ژان میشل گوژت استاد دانشگاه پاریس دعوت کرد تا کارگاهی آموزشی با عنوان «حذف زوائد بصری» در تهران برگزار کند.
ضیافت این دیدار محدود به برج میلاد نماند و پروفسور با گروهی از معماران ایرانی – که برخی از آن‌ها، مقدمات این دیدار را فراهم کرده بودند – به بازدید از خیابان‌های لاله‌زار، میدان امام خمینی (ره)، خیابان ناصر خسرو و خیابان پانزده خرداد پرداخت. حالا دو سال و چند روز بعد از آن روزها، گروهی از معماران ایرانی که همراه پروفسور گوژت بودند، شروع به کار پروژه ای را اعلام کردند که شاید بشود آن را حذف زوائد بصری از خیابان تاریخی ناصر خسرو به حساب آورد.
دکتر امیر مسعود انوش‌فر، معمار و مشاور سازمان زیباسازی یکی از چهره های مهم و البته پر خبر معماری این روزهای کشور است؛ چه ۲ دهه قبل که طرحش برای احیای سینما آزادی با وجود برنده شدن در مسابقه، اجرایی نشد و چه هفته گذشته که سازمان میراث فرهنگی به طور رسمی او را به عنوان مسئول بازسازی و احیای خانه عامری ها در کاشان معرفی کرد. حالا اما انوش فر، قرار است به همراه چند معمار و طراح شهری، جداره های یکی از تاریخی ترین خیابان های تهران را از زوائد بصری پاک کند.
پروژه بازسازی و نماسازی پیاده راه ناصر خسرو یکی از پروژه های کلان شهرداری منطقه ۱۲ است که بخشی از آن در طول سال‌های قبل انجام شده و حالا شهرداری منطقه با کمک سازمان زیباسازی، مرحله بهسازی نما و حذف زوائد جداره در این خیابان را به گروهی کارکشته سپرده که انوش‌فر، مریم سبزواری و نوا توکلی مهر و مریم طهماسبی اعضای آن را تشکیل داده‌اند.
اعضای این گروه، عصر روز دوشنبه در صد و چهلمین جلسه گفتمان‌های نقد معماری و شهرسازی حاضر شدند تا در قالب ارائه پانل، طرح خود را در حضور مدیران سازمان زیباسازی مطرح کرده و شنونده نقدها و توصیه های کارشناسان و مستمعان این برنامه باشند.
با این همه آنچه در جلسه دیروز خانه هنرمندان به عنوان دفاعیات گروه طراحی و اجرای پروژه “حذف زوائد بصری از جداره خیابان ناصر خسرو” مطرح شد کلیاتی بود که تا رسیدن به مرحله اجرا و عملیاتی شدن فاصله معناداری دارد.
در این جلسه پیش از هر چیز، گروه مجری طرح بر نگاه پدیدارشناسانه خود به مفهوم شهر تاکید کرد و یادآور شد که اصلی‌ترین دلیل موفق نبودن طرح های مشابه در محورهایی چون خیابان انقلاب، نبود ثبات و رها شدن طرح در غیاب یک مدیریت واحد بوده است.
انوش‌فر در این جلسه در توضیحاتی کلی پیرامون موضوع نمای شهری به تجربیات خود در کشور الجزایر اشاره کرد و گفت: در تهران هم چون الجزایر تمامی نماهای شهری ما با پارازیت‌های شهری همراه هستند که طرح مفهومی چون توسعه معماری پایدار را با چالش مواجه می کنند.
به گفته او توجه به موضوع منظر شهری از دهه هفتاد در تهران آغاز شده و محور خیابان انقلاب اولین محور در این زمینه بوده است: تلاش های مهندس صفامنش در این محور بر پایه طراحی شهری بود و موضوعاتی چون مرمت و معماری در اولویت قرار گرفتند و این موضوع به خاطر علاقه شخصی صفامنش به تهران و خاطره این شهر بود.
او به چالش‌های پیش روی طرح هایی از این دست اشاره کرد و گفت: طرحی که امروز برای حذف زوائد بصری از خیابان ناصر خسرو آغاز شده اگر با چهار ویژگی همراه نشود، عقیم خواهد ماند. این ویژگی ها عبارت است از:
۱- ایجاد و اصلاح و تقویت قوانین در جهت توجه به نماهای شهری
۲- ایجاد ساز و کار اجرای این قوانین
۳-ارتباط گیری پروژه با مردم و استفاده کنندگان از فضا
۴- مشارکت مردمی در اجرای طرح
انوش‌فر در ادامه به نبود قوانین کارآمد در حوزه نماهای شهری اشاره کرد: قوانین ما در این حوزه بسیار ضعیف است و اگر قانونی هم باشد ضمانت اجرایی ندارد. در دهه هشتاد شورای عالی معماری و شهرسازی تلاش کرد قوانینی در این حوزه به تصویب برساند، اما اجرایی نشدند تا جایی که امروز تنها قانونی که در حوزه نمای شهری و منظر شهری داریم، قانون سد معبر است!
این در حالی است که به گفته این معمار در صورت وجود قوانین، دستگاهی برای اجرای آن در سطح کلان شهرها وجود ندارد: به نظر می‌رسد که برای اجرای قوانین در حوزه زیباسازی و نماهای شهری باید سازمان‌های موجود را که وظیفه مدیریتی دارند توسعه و گسترش داد. او افزود: با آغاز پروژه ناصر خسرو که پیشتر به صورت پایلوت در خیابان انقلاب هم اجرایی شده، باید بهانه ای بوجود آمده باشد تا ساز و کاری برای اجرای این قوانین متولد شود اما اگر از نتیجه اجرای این طرح، نهادی مدیریتی برای اجرای قوانین نمای شهری در ابعاد همین پروژه به وجود نیاید، نتیجه ای چندان عایدمان نخواهد شد.
طراح پروژه حذف زوائد از جداره خیابان ناصر خسرو همچنین با انتقاد از پروژه‌های این چنینی که طرح نهایی شده به مردم ابلاغ می‌شود و کمترین میزان مشارکت مردمی را مطالبه می‌کنند، یادآور شد: حذف زوائد بصری از جداره خیابان ناصر خسرو نیاز به ارتباط‌گیری پروژه با مردم و استفاده‌کنندگان و بهره‌برداران ساختمان‌های این خیابان دارد. در حالی که امروز همه با مشکلات تاسیسات در ابعاد مختلف آن درگیر هستند و ساختمان های شهر پر از لوله‌ها و کانال‌ها و دیگر آشفتگی‌های بصری شده، دانش عموم مردم هم درباره تکنولوژی های نوین تاسیسات بسیار کم است.
مریم طهماسبی از دیگر اعضای تیم اجرایی پروژه در ادامه این جلسه به چند نکته مهم درباره پروژه خیابان ناصرخسرو اشاره کرد که صدور شناسنامه ساختمانی برای ساختمان‌های واقع در این طرح از مهمترین آن‌ها بود.
طهماسبی گفت: در این پروژه شناسنامه کاملی برای ساختمان ها صادر شده و برای جلوگیری از تحمیل پروژه بر ساکنان و بهره‌برداران منطقه، قصد داریم با معرفی روش‌های مختلف جایگزینی تاسیسات، شکل‌دهی نما و … امکان مشارکت واقعی مردم را فراهم کنیم.
او در حین صحبت‌هایش چند باری نیز تاکید کرد که حدف زوائد تنها یک اقدام کوتاه مدت برای ارتقای کیفیت شهری در خیابان ناصر خسرو است که باید با دیگر موارد ساماندهی همراه شود: «برای تثبیت چنین راهکارهایی باید علاوه بر اقدامات کوتاه مدت، در حوزه اقدامات بلند مدت نیز وارد عمل شد تا در آینده به جای این که پوسته ۶۰ سانتی متری بنا دغدغه شهر باشد، به طرف عمق بنا حرکت کرده و سعی کنیم کیفیت مطلوب فضا این گونه آغاز شود.»
در این جلسه همچنین علاوه بر اعضای پانل که همگی از سازمان زیباسازی شهرداری تهران دعوت شده بودند و به نوعی کارفرمای پروژه ناصر خسرو به شمار می‌آمدند، کامران ذکاوت از اعضای هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی هم حاضر بود که در گفتاری کوتاه به نقد اطلاعات ارائه شده در این پانل پرداخت.
او در ابتدا با اشاره به این که ناصرخسرو یک محور نیست بلکه یک خیابان است به نقش این خیابان در بستر تاریخی شهر تهران پرداخت و گفت: ناصر خسرو بخشی از فضای شهری تهران به حساب می‌آید که زیرمجموعه‌ای از سیمای شهری منطقه بازار است و باید در طرح ساماندهی آن، عملکردها و فعالیت های این خیابان به دقت مورد بررسی قرار بگیرد.
به گفته او، جایگاه رنگ و مصالح، تنوع خط آسمان و… نیز از جمله موضوعاتی است که باید در طراحی شهری چنین فضاهایی لحاظ شود.
ذکاوت با اشاره به این که مرکز شهر تهران هویت وارطانی دارد اهمیت این موضوع را دو چندان دانست و گفت که هر گونه دخل و تصرف در خیابان های مهم مرکز شهر باید با رعایت تمامی ملاحظات صورت بگیرد چرا که نماهای شهر ما، نماینده شهروندان ما هستند و شهروندان ما در آینه شهر، خود را ملاقات می‌کنند.
اگرچه ذکاوت در این نشسته به طور غیرمستقیم از این موضوع انتقاد کرد که چرا باید پروژه احیای خیابانی به اهمیت ناصرخسرو از جداره آن آغاز شود اما متاسفانه به دلیل دیر برگزار شدن جلسه، امکان بروز نقدهای بیشتر از سوی شرکت کنندگان در جلسه فراهم نشد.
از سوی دیگر آنچه در این پانل بیش از دیگر بخش های فنی پروژه مطرح شد، تاکید بر ایجاد سیستم های یکپارچه تاسیساتی بود که بعید نیست در روند کار با مخالفت هایی از سوی صاحبان ملک در خیابان ناصرخسرو مواجه شود. این‌ها همه در حالی است که انتقادات وارده به پروژه های مشابه شهرداری تهران در طول هشت سال گذشته به حدی بوده که گمان می‌رفت سازمان زیباسازی در یکی از مهمترین محورهای تاریخی تهران با جدیت و کیفیت بیشتری به دنبال شانه کشیدن بر زلف پریشان نماهای شهری باشد.
