تصفیه فاضلاب شهری ، بافت تاریخی اردکان را تخریب می کند

به گزارش سرویس معماری هفت گاه به نقل از هنرآنلاین ، بر اساس خبر طرح جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب شهری اردکان از سال ۹۲ و با انعقاد اولین قرارداد صنعت آب و فاضلاب کشور و شرکت صنعت و معدن چادر ملو، باید گفت بافت تاریخی بدیع این منطقه برای همیشه نابود خواهد شد.

پروژه لوله گذاری و احداث شبکه جمع آوری فاضلاب کلید خورده و تاکنون ۱۳۰ کیلومتر از آن احداث شده است. در این مدت اکثر معابر و محلات جدید و خارج از بافت تاریخی اردکان لوله‌گذاری شده است.

محمد پور روستائی اردکانی، مدیر عامل انجمن چارسوق کویر اردکان درباره اجرای این پروژه در بافت تاریخی اردکان می‌گوید: در کمال ناباوری مدیر اجرایی این پروژه از ادامه این عملیات در بافت تاریخی اردکان سخن گفته و این به نظر من یعنی تیر خلاص با پیکر نحیف بافت تاریخی اردکان و برای آن دلایل متعددی هم دارم که همه را عنوان می‌کنم.

گفته می‌شود مهمترین دلیل مخالفت، حفاری فاضلاب است؛ برای حفاری نه از میراث فرهنگی شهرستان و نه از میراث فرهنگی استان هیچ استعلامی نشده، هیچ نظری گرفته نشده و اصلا مسئولان میراث فرهنگی را در جریان اجرای این طرح قرار ندادند.

این در حالی است که بافت تاریخی اردکان در سال ۱۳۸۵ به شماره ۱۰۸۴۵ به مساحت ۵۰ هکتار به ثبت آثار ملی ایران رسیده است.

روستایی می‌گوید: اردکان با توجه به عرض معابر و وجود کوچه‌های باریک ( گاها با عرض نیم متر) و همچنین کوچه‌های مسقف یا همان ساباط (گاها ارتفاع کمتر از ۲ متر)، عملیات خاک برداری با عمق ۴ الی ۶ متر تقریبا غیر ممکن است. اجرای این پروژه در بافت تاریخی اردکان مثل شرحه شرحه کردن یک پیکر سالم می‌ماند و باعث از بین رفتن پیوستگی و یکپارچگی بافت تاریخی اردکان می‌شود. نباید فراموش کرد که با توجه به اینکه تمام بافت تاریخی اردکان خشتی است، عملیات گودبرداری با این عمق و گستردگی باعث فروپاشی اکثر بناهای تاریخی بافت می‌شود. در این بین دیوارها، ساباط‌ها، آب انبارها، بادگیرها و بالاخانه‌ها در خط مقدم تخریب هستند.
به گفته او، با توجه به تحقیقات صورت گرفته در هیچ یک از بافت‌های تاریخی کشور تاکنون طرح جمع آوری فاضلاب با توجه به حجم بالای تخریب‌های احتمالی، اجرایی نشده است. به عنوان نمونه در بافت تاریخی شهر یزد با آنکه سکنه زیادی را در خود جای داده و از گستردگی به مراتب بیشتری نسبت به بافت تاریخی اردکان برخوردار است این طرح اجرا نشده‌است.
روستایی با بیان اینکه روند ثبت جهانی بافت تاریخی اردکان به خطر افتاده، می‌گوید: این اقدام با توجه به تبعات منفی گسترده‌ای که دارد روند ثبت جهانی بافت تاریخی اردکان را با مشکل جدی مواجه می‌کند. در زیر بافت تاریخی اردکان شبکه گسترده‌ای از قنوات، پایاب‌های قنات و آب انبار، کانال‌های انتقال آب به آب انبارها، سرداب‌ها و زیرزمین‌ها و مواردی از این دست وجود دارد که با این اقدام نابجا تقریبا چیزی از آن باقی نمی‌ماند.
وی تاکید می‌کند که بسیاری از آثار، ابنیه و دست ساخته‌های پیشینیان که در زیر خاک مدفون است و باید در آینده مورد شناسایی و حفاری دقیق قرار گیرد با این اقدام یا سرقت می‌شود و یا کاملا از بین می‌رود. اجرای این طرح از سوی تشکل‌های میراث فرهنگی شهرستان و استان و همچنین فعالین میراث فرهنگی به شدت مورد نقد است.

بافت تاریخی اردکان نه تنها از سوی طرح جمع آوری فاضلاب، که از سوی سوداگران دیگری نیز همواره مورد تهدید بوده است. آبان ماه امسال در یک اقدام غیر فرهنگی و بدون هماهنگی با اداره میراث فرهنگی و نداشتن مجوز، بخشی از بافت تاریخی شریف آباد که در مجاورت تکیه اعظم واقع شده بود، تخریب شد.

شریف آباد یکی از هفت بافت تاریخی ثبتی شهرستان اردکان بود که قدمت آن به دوره صفوی می‌رسید. از خصوصیات مهم این بافت تراکم و انسجام بی‌نظیر آن بود که کمتر در بافت‌های تاریخی می‌توان نمونه‌ای برای آن سراغ گرفت. اردکان دارای دو بافت تاریخی شریف آباد و بافت اصلی و ۱۲ محله قدمی است. هر کدام از این محله‌ها از نظر قدمت با دیگری متفاوت است.

بافت تاریخی اردکان یکی از سالم‌ترین، منسجم‌ترین و زنده‌ترین بافت‌های تاریخی ایران است.

شهرستان اردکان با ۸۰ هزار نفر جمعیت و ۶۰ کیلومتری شمال یزد واقع شده است. این شهرستان که در استان یزد و در مرکز ایران قرار دارد، وسیع‌ترین شهرستان در استان یزد است.

این شهر در روزگار آبادانی در محلی به نام “زردک” قرار داشته و دیوارهای تاریخی آن هنوز پا بر جا است.

اردکان دارای سه بخش مرکزی، خرانق و بخش عقدا است. دهستان عقدا در قسمت غربی شهر، میبد در قسمت جنوبی و زرین در قسمت شرقی این شهرستان قرار دارند. شهر تازه تاسیس احمد آباد نیز در کنار بافت تاریخی آن گسترش پیدا کرده است.

سالیان درازی است در این شهر ادیانی چون شیعه جعفری، زرتشتی و مسیحی در کنار هم زندگی می‌کنند.

نخستین باری که در تاریخ از آن یاد شده در سده ۷ هجری قمری است. صحبت از خانقاه ساختن شیخ تقی الدین دادا محمد از بزرگان و سالکان راه دین در اردکان به میان آمده و پس از شیخ محمد و پسرانش، اردکان به مرکز مهم علم، حکمت و ادب تبدیل شده که لقب یونان کوچک به آن داده‌اند.

اردکان به معنی سرزمین مقدس از دو واژه “ارد” به معنی مقدس و “کان” به معنی معدن تشکیل شده است. گفته می‌شود بانیان ساخت اردکان زرتشتیان بوده‌اند و به این روایت “ارتاکان” یعنی راستی و درستی نامی است که برای این شهر انتخاب کرده‌اند. اکنون در خرابه‌های زردک مسجد، بازار، قلعه، حسینیه، حمام، قنات و آب ابنارها را می‌توان مشاهده کرد.

میدان قلعه و محله چرخاب از محلات نسبتا سالم شهر محسوب می‌شوند. منطقه زردک شامل آثار و بناهایی مربوط به قرن پنجم و ششم هجری است. مسجد زیرده و مسجد جامع شهر از بناهای مربوط به قرن دهم هجری است. مسجد جامع محمد حسین مربوط به دوره قاجاریه است. مسجد عقدا نیز مربوط به قرن ششم هجری است. رباط خرگوشی از بناهای دوره شاه عباس صفوی، رباط شاه زاده و منار جنبان خرانق نیز از جذابیت‌های توریستی است.

گفته می‌شود جنبیدن این منارجنبان آشکارا قابل دیدن است و بنای اولیه آن مربوط به دوره ساسانیان است. در چند کیلومتری اردکان پیر سبز چک چک قرار دارد که زیارتگاه زرتشتیان داخل و خارج کشور است.

همچنین پرستشگاه هریشت که باز یکی دیگر از زیارتگاه های زرتشتیان است. غار شگفت انگیز یزدان در ۵۰ کیلومتری عقدا واقع شده که دارای ستون‌های زیبای استلاگمیت و استلاگتیت است و ۱۵ کیلومتر طول دارد. آب انبار دوراه، آب ابنار قلعه، آتشکده شریف آباد، آتشکده احمد آباد، پیرسوز، چهارسوق، حسینیه بازار نو، خانقاه اردکان، دخمه ترک آباد، دخمه شریف آباد، زیاتگاه پارس بانو، زیاتگاه زرتشتیان شریف آباد، مدرسه علمیه، مسجد کچیب و میل ترک آباد از دیگر بناهای تاریخی این شهر است.

اما بافت تاریخی یزد که جدای از این همه نیست و حیات دیگر بناهای تاریخی بسته به حیات این بافت است، تا کنون به علت قرار گرفتن در موقعیت خاص جغرافیایی تا حد زیادی از حوادث طبیعی روزگار مصون مانده است تا اینکه با مدیرت غیر اصولی یک باره از میان برچیده شود.

این بافت از ویژگی‌های کامل شهرهای کویری برخوردار است و در برخی قسمت‌ها خصوصیاتی منحصر به فرد دارد. باروهای زیبا، دروازه‌های متناسب، ساختمان های موزون، آب انبارهای متعدد، کوچه‌های تنگ و باریک، محلات منسجم، دربندهای انحصاری، بادگیرهای متعدد، کاروانسرا، آسیاب و مساجد بزرگ از ویژگی‌‎های مهم این بافت تاریخی است. ساختمان‌های آن خشتی و گلی است. کمی باران نبود رخدادهایی چون سیل و زلزله و دور بودن از مرزهای جغرافیایی کشور و هجوم بیگانگان باعث شده این بافت بی نظیر تا به امروز سالم و دست نخورده باقی بماند.

متاسفانه با روی کار آمدن رضا شاه و طرح امنیت ملی تخریب بافت تاریخی اردکان آغاز شد و متاسفانه تا به امروز ادامه دارد.
با این تفاسیر تخریب بافت تاریخی به معنی تخریب کامل شهری با چنین قدمت و ویژگی های شگفت است. سوال اینجا است که چرا باید دست به اقدامات غیر اصولی‌ای زده شود که منجر به از بین بردن هویت تاریخی یک شهر تاریخی شود. با تخریب و از میان بردن بافت‌های تاریخی و بناهای مهم باستانی چه چیز با ارزشی در جای آنها خواهد نشست؟