مسجدالاقصی، مسجدی که خدا نامش را گذارد و پیامبر سفارشش کرد. مسجدالاقصی که به معنای مسجدی در دوردست است، از شاهکارهای چند نسل معماری اسلامی محسوب می شود.
به گزارش سرویس معماری هفت گاه، از یار پیامبر(ص)، ابوذرغفاری، نقل شده: ” من از رسول خدا پرسیدم: ای رسول خدا اولین مسجدی که بر روی زمین احداث شده، کدام است؟ آن حضرت پاسخ دادند: مسجدالحرام سپس پرسیدم که پس از آن کدام مسجد؟ فرمودند: مسجدالاقصی”. بنابراین مسجد مبارک الاقصی دومین مسجد بر روی زمین پس از مسجدالحرام در مکه مکرمه به شمار می‌رود.
ساختمان اولیه‌ی مسجدالاقصی که به دستور «ولیدبن عبدالملک» ساخته شده است، کوچک بود و به تدریج در قرن‌های بعد توسط سلاطین و حکام و سرداران اسلامی وسعت یافت و ساختمان‌های دیگری در اطراف آن احداث شد و با دادن تغییرات اساسی در معماری و نقشه و تزئینات آن و نوشتن خطوط عالی و کتیبه‌های زیبا و نصب ستون‌ها از بهترین سنگ‌های جهان، به صورت یکی از بهترین و مجلل ترین مساجد جهان درآمد. این مسجد که روی ستون‌هایی از مرمرهای درخشان ساخته شده است،۱۱ در ورودی دارد.
معراج پیامبر
در قسمت جنوبی و وسط مسجد، یک گنبد بلند و بزرگ وجود دارد و در زیر آن، محراب باشکوه مسجد به نقش و نگار بسیار عالی تزئین شده و کتیبهای دارد که نشان می‌دهد صلاحالدین در سال ۵۸۳ هجری این محراب را بنا کرده است و در همین جا منبری وجود دارد که از بهترین چوب‌ها که در آن با عاج و صدف منبتکاری شده و نهایت درجه‌ی حیرتانگیزی را برمی‌انگیزد، ساخته شده است. از کتیبهای که در این منبر موجود است، معلوم می‌شود که این منبر در سال ۵۶۴ هجری ساخته شده و شیشههای پنجرههای بالای محراب آن متعلق به قرن ۱۶ میلادی است. این منبر در سال ۱۹۹۶ در یک آتش‌سوزی از بین رفت.
مسجد الاقصی نام خاصّ برای این بنای مقدس و دینی نیست. به اضافه آن زمان که پیامبراسلام به آنجا سیر شبانه ملکوتی داشته اند، مسجد به اصطلاحِ بعد از اسلام نبوده؛ بیت الله الحرام نیز مسجد به این اصطلاح نبوده است ؛ کعبه بتکده بود و آنجا نیز دست کمی از کعبه و حرم اطراف آن نداشت. قرآن هم به کنیسه و کلیسا مسجد می گوید برای این که این دو مکان مقدس محل عبادت بوده اند، مسجد گفته است. اما این که” اقصی” فرموده برای این است که از مسجد الحرام دور بوده؛ مثل آنجا که می فرماید : وَ جاءَ رجلٌ من اَقصیَ المدینه: فردی از آن محل دور شهر آمد. بنا بر این مسجد الاقصی یعنی: مسجدی که در آن دور دست ها قرار داشت.
تاریخ ساخت مسجد الاقصی
بر عکس آنچه که برخی هادر مورد مسجد الاقصی تصور می کنند مسجد الاقصی توسط عبد الملک بن مروان ساخته نشد بلکه او تنها قبه الصخره را ساخت. مسجد الاقصی بنایی قدیمی که اولین قبله گاه مسلمانان است این مسجد دومین مسجدی است که بر روی زمین ساخته شد ، ارجح آن است که حضرت آدم (علیه السلام) آنرا ساخته وزیر بنای آنرا چهل سال بعد از ساختن بیت الله الحرام بنا به دستور خداوند نهاده است. این بنا پیش از به وجود آمدن کنیسه ، کلیسا ، بارگاه ومعبد بوده است. بعد از آن مهاجرت حضرت ابراهیم علیه السلام از منطقه بین النهرین به سرزمین های مبارک در سال ۱۸۰۰ قبل از میلاد انجام گرفت وایشان اقدام به بالا بردن ستون های بیت الله الحرام کردند، بعد از آن هم اسحاق ویعقوب (ع) مسجد الاقصی را ترمیم کردند تا اینکه در سال ۱۰۰۰ قبل از میلاد این مسجد توسط حضرت سلیمان بازسازی شد. همراه با فتوحات اسلامی در سال ۶۳۶ میلادی عمر بن الخطاب مصلی قبلی را بعنوان بخشی از مسجد الاقصی ساخت ، در دوره امویان قبه الصخره ساخته شده ومصلای قبلی نیز بازسازی گردید ، ساخت این بنا حدود ۳۰ سال از سال ۶۶ هجری تا ۹۶ هجری (۶۸۵ تا ۷۱۵) به درازا کشید تا مسجد الاقصی به شکل فعلی آن در آید.
مسجد الاقصی شامل منطقه ای است مستطیل شکل در جنوب شرقی شهر قدس که دور تا دور آنرا دیوار در برگرفته واین دیوارها هم در داخل دیوارهای بخش قدیمی شهر قدس قرار گرفته اند.
مساحت مسجد حدود ۱۴۴ دونم (هر دونم هزارمتر مربع) است و شامل مسجد الاقصی ، قبه الصخره به همراه آثار دیگری که تعداد آنها به ۲۰۰ اثر می رسد .مسجد الاقصی بر فراز فلاتی کوچک به نام فلات موریا ساخته شده است که “صخره” مشرفه بالاترین نقطه آن است ودقیقا در مرکز محوطه مسجد قرار گرفته است. ابعاد مسجد از جنوب ۲۸۱ متر ، از شمال ۳۱۰ متر ، از شر ۴۶۲ متر واز غرب ۴۹۱ متر است .این مساحت یک ششم مساحت بخش قدیمی شهر قدس را تشکیل می دهد.
این ابعاد از زمان ساخته شدن این مکان بعنوان مسجدی برای نمازگزاردن تغییر نکرده است وبر خلاف مسجد الحرام ومسجد نبوی در مکه مکرمه ومدینه منوره این محدوده در طول تاریخ خود شاهد توسعه مساحت نبوده است.
مسجد الاقصی چهارده دروازه دارد که پنج یا چهار دروازه از آنها بعداز فتح این شهر توسط صلاح الدین بسته شدند این دروازه ها عبارتند از باب الرحمه از شرق ، باب المنفرد ، المزدوج والثلاثی در جنوب از دروازه های بسته شده بودند.
اکنون ده دروازه همچنان باز می باشد که عبارتند از : باب المغاربه (النبی) ، باب السلسله (باب داوود) ، باب المتوضا (باب المطهره)، باب القطانین ، باب الحدید ، باب الناظر و باب الغوانمه (باب الخلیل) که همگی در قسمت غربی ونیز باب العتم (باب شرف الانبیاء) ، باب حطه ، باب الاسباط هم در بخش شمالی واقع اند. مسجد الاقصی دارای چهار گلدسته است.
