وقتی گنجشک را رنگ می کنند و به جای قناری می فروشند

یادداشتی بر فیلم ” شرفناز ” به بهانه اکرانش در سی و سومین جشنواره فیلم فجر

” شرفناز ” از لحاظ سینمایی فیلم ضعیفی است . به جز چند قاب خوش آب و رنگ چیز دیگری برای عرضه ندارد . نه داستانش دراماتیک شده است نه بازیگران توانسته اند کاراکترها را برای من مخاطب باورپذیر کنند تا با حوادثی که برای آن ها رخ می دهد ، حداقل همدردی کنم و متاثر شوم .

گویا فیلم در منطقه مرزی بلوچستان ایران و پاکستان می گذرد و زندگی خانواده ای را در آن منطقه به تصویر می کشد و تاثیر گروه های افراطی را بر ساکنان این منطقه مرزی نشان می دهد .

فیلم سوژه ی خوبی دارد اما متاسفانه کارگردان نتوانسته فرم مناسب را پیدا کند و به همین دلیل فیلم جذابیتی برای مخاطب ایجاد نمی کند . فیلمنامه ضعف های بسیاری دارد که در کارگردانی نیز تاثیر گذاشته است . شرفناز پسری به نام احمد دارد که او را بسیار دوست دارد . کارگردان برای نشان دادن این رابطه ی عمیق عاطفی از فضاهایی استفاده کرده است که بیش از آنکه احساس مادر و فرزندی میان این دو ، به مخاطب منتقل شود ، تداعی کننده یک رابطه ی عاشقانه است .

فیلم زبان مشخصی ندارد . گاهی شرفناز ( حمیرا ریاضی ) به فارسی سلیس صحبت می کند ، گاهی فرد دیگری به زبانی که گویا بلوچی است و برای ما ترجمه نمی شود و گاهی نیز کارگردان تصمیم می گیرد ، برای ما زیرنویس بگذارد . مدعای کارگردان این است که چون مکان فیلم در یک منطقه ی مرزی است و در آنجا زبان واحد معنا ندارد ، به همین دلیل زبان فیلم اینگونه انتخاب شده است . اما گویا آقای کارگردان فراموش کرده است که مدیوم سینما را برای بیان حرف هایش انتخاب کرده و در این مدیوم با مخاطبی روبرو است که برای سرگرم شدن به سینما آمده و زمانی که زبان فیلم را نفهمد ، نه سرگرم می شود و نه از فیلم لذت می برد و فیلم برایش ابتر می ماند .

در ابتدای نوشته آمده است که ” شرفناز ” چیزی جز چند قاب خوش آب و رنگ نیست و برای پی بردن به مفاهیمی که کارگردان قصد بیانش را داشت ، بایستی به نمادشناسی رجوع کرد . این گفته ی خود حسن نجفی است که مثلا شرفناز نماد وطن است و فلان چیز نماد فلان و به همین ترتیب چیزهای دیگر نماد مفاهیمی دیگر . باید به آقای کارگردان یادآوری کرد که من مخاطب عام سینما دانش نماد شناسی ندارم و این گونه که نجفی می گوید باید برای تماشای فیلم یک نماد شناس همراه خود به سینما برد . و باز هم باید به کارگردان فیلم یادآوری کرد که در سینما چیزی به نام نماد وجود ندارد و زمانی که یک تصویر را می بینیم ، تنها همان معنایی را که از مشاهده اش می فهمیم ، داراست . در سینما هر چیزی همان است که می بینیم نه اینکه نماد چیزی باشد که کارگردان در ذهن خود داشته است .

مسئله ی دیگر انتخاب خانم ریاضی برای بازی در نقش یک زن بلوچی است که به تبع آن نیاز به گریمی سنگین دارد تا رنگ پوستش تیره و به زنان آن نواحی نزدیک شود . بهتر بود به جای حمیرا ریاضی از یک بازیگر بومی استفاده می شد . گریم حمیرا ریاضی واقعا بد است ، به جای آنکه رنگ پوست ریاضی را طبیعی جلوه دهد ، کاملا مصنوعی از کار در آمده است به گونه ای که مخاطب حس می کند ، به پوستی که سفید است به زور کرم تیره کننده زده باشند !

خلاصه آن که ” شرفناز ” نه فیلمنامه ی قوی ای دارد ، نه کارگردانی قابل قبول . چرا که کارگردان بیشتر به دنبال رنگ بازی و نماد بازی بوده است تا طرح یک قصه ی محکم و سرراست و جذاب . همین و بس

نیوشا کاظم نزاد – سرویس سینمایی هفت گاه