به گزارش سرویس معماری هفت گاه، علامه بزرگ بهاءالدین محمدبن حسین عاملی معروف به شیخ بهائی حکیم بزرگ دوره صفویه است که به دلیل تبحری که او در حوزه معماری و ریاضی داشت تا به امروز هیچ معمار و مهندسی با کمک تکنولوژی های روز جهان نتوانسته گامی هم راستا با او بردارد زیرا معماری خلاقیت است وآفت خلاقیت تکراروتقلید .
هنر معماری شیخ بهایی در شهرهای ایران بلاخص اصفهان و همچنین در جهان بی سابقه است و هریک در نوع خود بی نظیر و دارای جذابیتهای خاصی است.
در دوره اسلامی هندسه، زبان معماری بود و مهندسان و معماران آن زمان ، هندسه را اساس کار خود قرار می دادند و حتی در نماهای ساختمان نیز از آن استفاده می کردند و از طریق هندسه به فر مهای جدیدی می رسیدند .
به دلیل وجود این هنر ذاتی و تبحری که او در ریاضی داشت لقب معمار را به شیخ بهایی داده اند و روز ۳ اردیبهشت را به عنوان روز معمار در تقویم رسمی کشور نامگذاری کردند .
آثار معماری شیخ بهایی شامل مسجد امام در اصفهان، تقسیم آب زاینده‌رود، مهندسی حصار نجف، ابداع نان سنگک، تعیین اوقات شبانه‌روز از روی سایه آفتاب و طراحی بناهای کم‌نظیر اصفهان از جمله کتیبه‌های مساجد اصفهان، پل الله وردی‌خان (سی‌وسه پل)، پل خواجو، چهارباغ، میدان نقش جهان، حمام شیخ بهایی، معماری حرم امام رضا (ع)، مجموعه کاخ های دولتی اصفهان(دولت خانه)، چینی خانه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی و مسجد شیخ لطف‌الله که معماران در ساخت و ساز آن از همفکری شیخ بهایی بهره‌مند شده‌اند در زمره آثار و فعالیت‌های این دانشمند عصر صفوی است.
تقسیم آب زاینده رود
نخستین کار جالب شیخ بهایی تقسیم صحیح آب زاینده رود به محله ها و باغات شهر اصفهان بود , او با محاسبه دقیق و بدست آوردن آمار بارندگی مناطق مختلف اصفهان ,حومه و کوهستان های اطراف و همچنین سرچشمه زاینده رود , طرح دقیق نهرها و شیب آنها و سهم استفاده آب هر باغ و محله و منزل , به مشکل و اختلاف چندین ساله این منطقه پایان داد . جالبتر آنکه این تقسیم بندی , با گذشت زمان و با توجه به عوامل جوی اصفهان منطبق بوده و اصالت خود را حفظ کرده است . شیخ بهائی طرز تقسیم بندی جریان آب زاینده رود را با توجه به محاسبات خیلی دقیق به ۳۳ سهم تقسیم نموده که هر سهم معادل ۵ شبانه روز قسمتی از آب رودخانه است که باید آب موجود در رودخانه به هر محله سرازیر شود که امروزه با نصب دستگاه های مختلف آب سنج ها در نقاط زاینده رود به همان نتیجه رسیده اند که او در ۴۲۰ سال قبل رسیده بود .
گرمابه شیخ بهایی
این گرمابه که یکی از شاهکارهای معماری ایران و جهان است ، سیستم گرمایی این حمام با استفاده از قوانین فیزیک و شیمی در عین سادگی ظاهری بسیار پیچیده و اسرار آمیز است.
آب حمام با سیستم ” دم و گاز” یعنی از گاز متان فاضلاب مسجد جامع و چکیدن روغن عصارخانه شیخ بهایی که در مجاورت حمام قرار دارد با یک شمع روشن به مدت طولانی گرم می مانده است یک سیستم سفالینه لوله کشی زیرزمینی حدفاصل آبریزگاه مسجد جامع و این حمام وجود داشته که با روش مکش طبیعی گاز‌هایی چون متان و اکسید‌های گوگردی به مشعل خزینه حمام هدایت می شده و به عنوان منبع گرما در مشعل می‌سوخته و یا اینکه مستقیما این گازها را از مواد زاید دفع شده در خود حمام جمع آوری می‌کردند و مورد استفاده قرار می‌دادند و حتی تا چندی پیش شمع این حمام روشن بوده است و همچنان این بنای زیبای تاریخی که در نوع خود از لحاظ معماری بی‌نظیر است.
ساخت مسجد چهار باغ به روی لجنزار
کار مھم دیگر شیخ بھائی بنای مسجد مشھور چھار باغ است که چون در مسیر یکی از کانالھای اب زاینده رود قرار داشت و امکان پی ریزی ساختمان عظیم و سنگی آن مواجه با اشکال میگردید به همین دلیل ساختمان نمی توانست روی سطح مرداب و لجن ھای موجود در اطراف آن قرار گیرد و امکان ھر گونه خطر برای ساختمان و علی الخصوص برای دیوارھای جانبی گنبد و مناره ھا وجود داشت ( این کانال ھنوز از وسط مدرسه چھارباغ اصفھان عبور میکند) دست به یک ابتکار زد . شیخ برای اجرای صحیح این کار پیشنھاد کرد که نخست مقدار زیادی زغال چوب به ضخامت ۲ متر در سرتاسر پی ساختمان پراکنده گردد و پس از کوبیدن زغال در کف پی ھا روی انرا با ساروج و شفته پر کرده و پی ھای ساختمان را روی ساروج و شفته مذکور بنا نمایند .
ابتکار شیخ بھائی این بود که دستور داد که ھر روز صبح چند سکه طلا را در خاک ملات ھا بریزند و سپس گل ساخته و به مردم اطلاع دھند که بیایند و سکه ھا را برای خود بیابند . مردم گروه گروه گل ملات ھا را از صبح لگدمال کرده و تا غروب آن روز تعدادی سکه برای خود می جستند و بدین طریق گل ملات ھا کاملا بھم امیخته و به قول معمارھا عمل می آمد , یعنی ھمین کاری که امروزه ھم برای گل خاک رس کاشی سازی به وسیله ماشین ھای مکانیکی مخلوط کن انجام میگیرد . این بنا امروز به مدرسه چھارباغ مشھور است .
میدان نقش جهان
این میدان دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که پس از گذشت ۴۰۰ سال از عظمت و جلایی خاص برخوردار است که وقتی پا به این میدان می‌گذاری از لحاظ نوع معماری و مهندسی این بنا احساس غرور می‌کنی چرا که خود گواهی دهنده عظمت دید و مهندسی ایرانیان است.
میدان نقش جهان جایگاهی برای اجرای مراسم و آیین‌ها و تشریفات، اعیاد ملی و مذهبی، بازی‌ها و … به شمار می‌رفت و امروزه نیز مراسم عبادی و سیاسی جمعه در این میدان برگزار می‌شود و مردم برای تفریح و تفرج به آن مکان می آیند.
در چهارسوی میدان نقش جهان، چهار ساختار اساسی احداث شده است که “کاخ عالی قاپو”دولتخانه و جایگاه حکمرانی امپراطور، “بازار قیصریه” به عنوان جایگاه تمرکز اقتصاد و مکانی که مردم از آن امرار معاش می‌کردند، “مسجد شیخ لطف الله” به عنوان جایگاه مذهبی حکومتی (شیعه) و” مسجد جامع عباسی” که جایگاه تبلور قدرت اجتماعی و مردمی از بناهای شاخصی به شمار می‌روند که در چهار سوی این میدان تاریخی قرار گرفته است.
مسجد امام
ویژگی خاص مسجد امام اصفهان این است که این مسجد در راستای محور قبله نیست، اما برای مسجد مهم است که در راستای محور قبله باشد به همین سبب در مسجد امام از لحاظ معماری ابتدا وارد یک مکان جلوخوان شده و بعد وارد سر در و بعد وارد هشتی می‌شویم که در این قسمت یک چرخش داریم که انطباق محور تاریخی اصفهان با محور قبله در این بخش صورت میگیرد.
همچنین در گنبد خانه این مسجد که بسیار شاخص است، یک محراب سنگی و در کنار آن یک منبر وجود دارد که بر اساس اعتقاد ایرانی‌ها که در آن زمان شیعه بوده‌اند ۱۲ پله دارد و هر چیزی در این مسجد هم جنبه نمادین و هم جنبه عملکردی دارد.
بازار قیصریه
بازار قیصریه در بازسازی‌های اخیر بسیاری از اصول تاریخی در آن لحاظ نشده چرا که بیشتر به نیازهای فروشندگان توجه شده تا نیاز تاریخی کشور به همین دلیل این بنای تاریخی از هویت اصلی خود فاصله گرفته است .
مدرسه چهارباغ
این مدرسه آخرین بنای باشکوه دوران صفوی در اصفهان است که برای تدریس به طلاب علوم دینی در زمان شاه سلطان حسین، آخرین پادشاه صفوی، ساخته شده است.
مدرسه چهارباغ شامل انواع هنرهای مردم اصفهان از قلمزنی، زرگری، معماری، انواع هنرهای مرتبط با چوب، سنگتراشی، خوشنویسی، رنگرزی، طلاکاری و نقره کاری در هم پیچیده و در هم‌نوایی طلا و نقره است که هنوز هم مورد توجه مردم قرار دارد.
